«ՔԱՐԵ ԵՐԱԶՆԵՐ». գլուխ առաջին
 Աքրամ Այլիսլին ադրբեջանցի հայտնի գրող է: 2002թ. արժանացել է երկրի «Իստիգլալ» բարձրագույն օրդենի և ադրբեջանական գրականության «Շոհրատ» օրդենի ասպետի կոչումների: Դեռևս խորհրդաին տարիներին Այլիսլին հանրահայտ է դարձել իր «Մարդիկ և ծառեր» եռահատոր աշխատության շնորհիվ, որը թարգմանվել է ԽՍՀՄ բոլոր անդամ-պետությունների և Արևմտյան Եվրոպայի լեզուներով: 75-ամյա գրողի վերջին գործը «Քարե երազներ»-ն է, որը մեծ աղմուկ բարձրացրեց Ադրբեջանում: Սա միայն գեղարվեստական աշխատություն չէ, սա դառը ճշմարտությանը բաց աչքերով նայելու փորձ է: Վեպում արծարծվում է ռուսներին, հայերին, վրացիներին, սերբերին, ալբանացիներին ու ադրբեջանցիներին վերաբերող խնդիրներ, որոնք հրատապ լուծման կարիք ունեն, սակայն չեն լուծվում քաղաքական դրդապատճառների, և մարդկային նոր ողբերությունների պատճառ են դառնում: «Վեպը նվիրում եմ իմ բոլոր այն հայրենակիցներին, որոնցից հետո անբուժելի ցավ է մնացել»,-գրել է Աքրամ Այլիսլին իր գրքի նախաբանում: «Քարե երազներ»-ը հայ-ադրբեջանական հակամարտության ու դրանում բազմաթիվ ճշմարտությունների վերհանում է, Ադրբեջանի ներսում հակահայ քարոզչության և իշխանության իրական դեմքի բացահայտում է: Գլուխ առաջին Պառավ հանդերձապահուհու առեղձվածային մահը, անվանի դերասանի մահաբեր կատակը և կուստոմս-ատրճանակը  Բաքվի խոշոր հիվանդանոցներից մեկի վիրաբուժական բաժանմունք հասցված վիրավորի վիճակը ծայրաստիճան ծանր էր: Շարժական պատգարակի վրա անգիտակից պառկած վիրավորին հարկի երկայնքով ձգվող կիսամութ միջանցքով տեղափոխեցին շենքի մյուս թևում գտնվող վիրահատական բաժանմունք: Ուղեկցողները սպիտակ խալաթ հագած երկու կին և երկու տղամարդ էին: Պատգարակի կողքից քայլում էր ինքը` նիհարավուն, ճերմակամազ, միջին տարիքի վիրաբույժը: Նա տարբերվում էր գործընկերներից իր զսպվածությամբ, իշխանավայել խստությամբ և խալաթի առանձնակի մաքրությամբ: Եթե հիվանդանոցային այդ առօրեական պատկերում կար էլ անսովոր և անհարկի մի բան, ապա վիրավորին տեղ հասցրած մարդու դեմքի և շարժուձևի տրագիկոմիզմն էր: Նա մանրակազմ, 55-60 տարեկան վտվտուն, հսկայական տռուզ փորին ոչ մի կերպ չհամապատասխանող, փոքրիկ դեմքով մի մարդ էր, որը վազվզում էր բժշկի շուրջբոլորը` անընդհատ կրկնելով. -Դոկտոր, հարազատս, դոկտոր… սպանեցին: Նման մարդուն օրը ցերեկով ջարդուխուրդ արին, ստորացրին: Նրանք բոլորն էլ «երազիներ» էին, բոլորը: Հինգ-վեց ջահել «երազիներ»… Այդ փախստական շուն-շան որդիները ամենևին չեն հարգում մարդկանց, դոկտոր, հարազատս: Ոչ արտիստ են ճանաչում, ոչ բանաստեղծ, ոչ գրող: Մենակ թե իմանան, որ դիմացինը հայ է` վերջ: Տեղն ու տեղը կգցեն քածու տակ և վայրի գազանների պես կկոխկրտեն: Բզիկ-բզիկ կանեն, և ոչ մեկը ռիսկ չի անի մոտենալ… Ես նրանց ասում եմ՝ մի խփեք, այդ մարդը, ասում եմ, հայ չէ, նա մեր մարդն է, մեր ժողովրդի զավակը, մեր ազգի հպարտությունն ու խիղճը: Լսողն ո՞վ է: Նույնիսկ չթողեցին ասեմ, թե ե'ս ով եմ: Ոտքով այնպես հասցրին կողքիս, որ քիչ մնաց տեղն ու տեղը մեռնեի: Այստեղ, դոկտոր, աջ կողքիս: Մինչև հիմա նվվում է… Բժիշկը այնքան էլ լավ չէր հասկանում վիրավորին բերած մարդու ասածները: Թերևս, չէր էլ ուզում հասկանալ: Կարող է պատահել, նույնիսկ չէր էլ լսում, թե ինչ էր անդադար մրթմրթում վանդակավոր մոխրագույն վերնաշապկի վրա դեղին փողկապ կապած այդ անդադրում, ծիծաղաշարժ մարդը: Սակայն ուշադիր աչքը կարող էր նկատել, որ բժիշկը մերթ ընդ մերթ քմծիծաղ էր տալիս բեղի տակ: Եվ ոչ թե այն պատճառով, որ վիրավորին բերած մարդու ամեն ժեստը առաջացնում էր կոմիկական տեսարան: Այլ ավելի շուտ այն պատճառով, որ պատգարակին պառկած բաց շիկահեր տղամարդը նիհարակազմ էր և բավական բարձրահասակ: Ով գիտե, միգուցե վիրավորի և նրան տեղ հասցնողի արտաքին տարբերությունը բժշկին հիշեցնում էր Դոն Կիխոտի և Սանչո Պանսայի պատմության ամենատխուր դրվագները: Երբ նրանք հասան վիրահատարանի մուտքին, սպիտակ խալաթավոր տղամարդկանցից մեկը փակեց դեղին փողկապով ծիծաղաշարժ մարդու ճանապարհը: -Թողեք մտնի,- կարգադրեց բժիշկը,-նա ասելու բան կունենա: Թող պատմի: Վիրահատության սրահը չափերով միջանցքից փոքր էր, սակայն ընդարձակ մի սրահ էր` բարձր առաստաղով և մեծ պատուհաններով: Սենյակի մեջտեղում կանգնած վիրաբուժական սեղանը հիշեցնում էր անիվավոր պատգարակը, որով ներս բերեցին վիրավորին: Սպիտակ խալաթով երկու տղամարդիկ, որոնք պատգարակը հասցրել էին վիրահատարան, բարձրացրին նրան, պառկեցրին վիրասեղանին և հայացքով բժշկից հեռանալու թույլտվություն խնդրելով` լուռ դուրս եկան: -Պերօքսի՛դ,- բարձրաձայն կարգադրեց բժիշկը` ծալելով խալաթի թևքերը,- բերեք և սրբեք դեմքը: Զննելով արնաշաղաղ վիրավորին, նա հայոյեց քթի տակ և դիմելով նրա ուղեկցին հարցրեց.- ո՞վ է սրան այս օրը գցել: -Ես արդեն ասացի, դոկտոր «երազիները»: Հայաստանից եկած այդ սրիկա փախստականները: Հերիք չէ, նրանք ջարդեցին մարդու դեմքը, հետո էլ գցեցին գետին և վայրի կենդանինների նման սկսեցին ոտքերով հարվածել փորին: Դոկտոր, դեռ լավ է, որ ես մեջ ընկա: Առավոտից դուրս էի եկել մի փոքր թարմ օդ շնչելու: Մոտեցա այդ անիծված վայրին, որը կոչվում է Ճաղաշար: Մեկ էլ տեսնեմ, շատրվանի մոտ հինգ-վեց բեղավոր սրիկա մարդ են ծեծում: Իսկ ժողովուրդը մի կողմ քաշված, լուռ դիտում է: Հետո նա հանկարծ լռեց: Շրթունքները շարունակում էին շարժվել, սակայն խոսքերն ասես ադամախնձորին չէին հասնում: -Պերեկիսը վերջացավ, դոկտոր,- հնարավորինս ցածր, ներողություն հայցող ձայնով ասաց բուժքույրը: (Նրանցից մեկը տարիքով էր, մյուս` բոլորովին երիտասարդ): -Կարծեմ, սպիրտ պետք է լինի,- անվստահ ասաց վիրաբույժը: -Չկա, դոկտոր: Ինչ կար, երեկ ծախսվեց: -Լավ, ջրով լվացեք: Մարգանեցը շատ չանեք: Բժիշկը անկյունի լվացարանում ձեռքերն օճառով լվաց, հետո մոտեցավ վիրաբուժական սեղանին:- Հանեք հագուստները, բոլորը: Թողեք միայն վարտիքը: Հիվանդը, որի դեմքը, քիթը, կզակը, նարնջագույն բրդե վերնաշապկի օձիքը, երկնագույն պիջակի փեշերը ներկված էին վառ կարմիր արյունով, պառկած էր վիրաբուժական սեղանին` այնքան հանգիստ, որ ասես այդ` այսպես կոչված Ճաղավոր հրապարակում ծեծել էին ոչ թե իրեն, այլ իր ոխերիմ թշնամուն: Նա ամուր քնած էր, չնայած նրա կրծքից պոկվում էին խռպոտ հառաչանքներ: Հերիք չէ նա քնած էր, կարծես թե երազ էլ էր տեսնում, ընդ որում, այդ երազներն ասես նրան մեծ հաճույք էին պատճառում: Մինչ կանայք սրբում էին վիրավորի դեմքի լերդացած արյունը, բժիշկը ստուգում էր զարկերակը: Երբ բուժքույրերը մերկացրին վիրավորին, նա սկսեց ուշադիր զննել վերջինիս, ասես հաշիվ էր տալիս ինքն իրեն կամ էլ տեքստ էր թելադրում ինչ-որ մեկին. -Երկու կար` վերին շրթունքին: Կզակի շրջանում կոտրվածք չի նկատվում: Ձախ ձեռքը երկու տեղ դուրս է ընկած` արմուկի մոտ և դաստակում: Աջ ձեռքի երկու մատերը կոտրված են` բութը և միջնամատը: Ձախ ոտքի` ծանր մկանային վնասվածք: Աջ ոտքի` ծնկոսկրի ջարդվածք: Մեջքի, կրծքավանդակի, ողնաշարի լուրջ վնասվածքներ չկան: Գանգոսկրի կոտրվածք նույնպես հայտնաբերված չէ: Բժիշկը լռեց, հետո թունդ հայոյեց,-Ուղեղի ցնցում:-Նա, չգիտես ինչու, հայոյեց բարձր, ռուսերեն, հետո տաբատի գրպանից հանեց թաշկինակը, առանց շտապելու սրբեց ճակատի քրտինքը և կրկին ռուսերեն,- գազանավարի ծեծել են: Բժշկի յուրաքանչյուր խոսքից վիրավորին ուղեկցողի դեմքին արտացոլվում էին ապրումներ, ցավ ու տառապանք: Նա հազիվ էր իրեն զսպում, որպեսզի չհեկեկա: Երբ բժիշկը զննումը վերջացրեց` վերջացավ նաև ծիծաղաշարժ մարդու զսպվածությունը: Նա նեղացած երեխայի նման սկսեց հունգուր-հունգուր լաց լինել: Սպիտակ խալաթով կանանցից մեկը (նա որ ավելի երիտասարդ էր)` արտասվեց: Տարիքավոր բուժքույրը նույնպես հուզվեց և ցավագին օրորեց գլուխը: Բժիշկն էլ էր շատ խղճում տուժածին: Եվ նա սկսեց հանգստացնել նրան հիվանդանոց բերած մարդուն: -Պետք չէ այդպես տանջվել… Սարսափելի բան չկա: Մի տասնհինգ օրից ձեր ընկերը կնմանվի նորածնի, ես նրան ոտքի կկանգնեցնեմ:- Նա գլուխը կախեց, ընկավ մտքերի մեջ, հետո բարձրացրեց գլուխը և զգուշորեն հարցրեց. -Ասում ես այս մարդը հա՞յ է… Մեր կոմիկական հերոսի աչքերը զարմանքից թռան ճակատը: -Վայ, դուք նրան չճանաչեցի՞ք… Դուք չգիտե՞ք Սադայ Սադօղլիին: Ադրբեջանական թատրոնի պարծանքի'ն: Համար մեկ արտիստի'ն: Դուք, իրո՞ք չեք ճանաչում այդ մեծ վարպետին, դոկտոր: Հեռուստատեսությունի՞ց էլ չեք տեսել… Դուք ինձ էլ հաճախ պետք է որ տեսած լինեք հեռուստատեսությամբ: Մի գուցե մոռացել եք… Նուվարիշ Կարաբախլի` կոմիկական դերերի հայտնի կատարող… Լավ, ինձ դեռ կարող եք չիմանալ: Ես չեմ նեղանա: Բայց մարդ չկա, որ չճանաչի Սադայ Սադօղլիին: Աշխարհում ոչ-ոք այդպես չի խաղացել Համլետ, Օթելլո, Այդընա, Քեֆալի: - Իսկ ես անմիջապես ճանաչեցի ձեզ,- անսքող հպարտությամբ ասաց երիտասարդ բուժքույրը: -Ես երկուսիդ էլ հաճախ եմ տեսել հեռուստատեսությամբ,- չգիտես ինչու, մի քիչ խունջիկ-մունջիկ եկավ նրա ավագ գործընկերը: -Իսկ դոկտոր Ֆարզանին մեղք չունի: Նա երեսուն տարուց ավելի ապրել է Մոսկվայում, երեք տարի էլ չկա, որ վերադարձել է Բաքու: Տեսնելով թե ինչու բժիշկը չի ճանաչում Սադայ Սադօղլիին, արտիստը միանգամից խաղաղվեց: Իսկ որ բուժքույրերը անմիջապես ճանաչելով արտիստներին, ցույց չտվեցին, Նուվարիշ Կարաբախլին վերագրեց այն բանին, որ նրանք, հավանաբար, վախեցան բժշկին անհարմար դրության մեջ դնելուց: Նուվարիշ Կարաբախլին նկատեց, որ ասված բոլոր խոսքերը բժշկի ականջին չեն դիպչում: Կամ նա խիստ մտազբաղ էր, կամ ինքը` Նուվարիշ Կարաբախլին, չի կարողանում գտնել անհրաժեշտ բառեր: Դրա համար նա փորձեց հնարավորինս կենտրոնանալ և սկսեց ավելի պարզ և պրիմիտիվ ձևով պատմել կատարվածը: ՇԱՐՈՒՆԱԿԵԼԻ... Թարգմանությունը՝ Արման Նավասարդյանի
Հ.Գ. Աքրամ Այլիսլիի «Քարե երազներ» աշխատության հայերեն թարգմանությունը www.diplomat.am կայքի սեփականությունն է: Դրա մասնակի կամ ամբողջական արտատպությունը թույլատրվում է միայն կայքի հիպերհղման դեպքում, որը պետք է տեղադրվի նյութի առաջին պարբերությունում: Հակառակ դեպքում արտատպությունը կհամարվի գրագողություն, որը արգելված է ՀՀ օրենսդրությամբ: | |
| ՔԱՐԵ ԵՐԱԶՆԵՐ | |
| 6533 reads | 14.02.2013
| |
